Jan Beutener

TENTOONSTELLING IN DE KUNSTHAL

De Kunsthal Rotterdam organiseert in nauwe samenwerking met Jan Beutener de tentoonstelling 'Buiten Beeld', die van 10 maart tot en met 3 juni 2012 te zien is.

In de Kunsthal zal aan de hand van ruim vijftig schilderijen een bijzonder overzicht worden geboden van het werk van Jan Beutener, waarin zowel zijn bekende 'Aardappels' (1969) te zien zal zijn als ook enkele van zijn meest recente schilderijen. Beutener ontleent de motieven voor zijn werk aan de werkelijkheid. De beelden op zijn schilderijen zijn herkenbaar. Toch zijn de schilderijen niet zondermeer realistisch te noemen. Door een bijzondere uitsnede, een onverwacht aangezicht of het inzoomen op details legt Beutener nadruk op het abstracte van het werk. Beutener vervormt niet, maar isoleert en kiest details uit de werkelijkheid. Hij componeert binnen het beeldvlak van het schilderij. Zijn schilderijen bevinden zich precies op het snijvlak van abstractie en realisme. Zo weet hij voor de beschouwer deze twee uitersten in een oogopslag met elkaar te verenigen. De titel 'buiten beeld' refereert aan het gevoel dat veel van Beuteners werk oproept; de afwezigheid speelt een net zo'n grote rol in de schilderijen als hetgeen dat wel zichtbaar en aanwezig is. Zonder anekdotisch te zijn, zet het beeldend verhaal zich voort buiten de kaders.

Jannet de Goede namens de Kunsthal

--------------------------------------------------------

Hieronder de openingspeech van Peter Schoon, zoals gesproken tijdens de opening van de tentoonstelling op 17 maart 2012

Dames en heren, beste Jan,

Allereerst dank aan de directeur van de Kunsthal en aan Jan Beutener voor de uitnodiging hier het openingswoord voor Buiten beeld te mogen spreken.  Toen Emily mij in november hiervoor vroeg, hoefde ik geen moment te aarzelen om ja te zeggen. Sterker nog, ik vind het eer hier te staan. Immers, ik ken Jan al heel wat jaren. Het begon allemaal in 1999, toen Jan een grote overzichtstentoonstelling had bij ons in het Dordrechts Museum. In die periode spraken we veel met elkaar en dan vooral – u zult dat begrijpen – over kunst. En wat mij in die gesprekken opviel was zijn meesterlijke manier van kijken. Recent nog  - zo’n vier weken geleden - had ik het genoegen met Jan door het vernieuwde Dordrechts Museum te lopen, langs werk van Breitner, Weissenbruch, Ouborg en Wolvecamp. En weer was ik onder de indruk van de manier waarop Jan kijkt: scherp. En die scherpe blik is ook terug te vinden in zijn eigen werk. Zijn schilderijen intrigeren; ze fascineren. Graag wil ik vanmiddag mijn fascinatie voor Jan Beuteners werk met U delen.

Voorop in het werk van Beutener staat de stilte – èn de ruimte om te kijken, de ruimte om te denken, om nieuwe beelden te laten ontstaan. Ieder klein gekaderd fragment van de wereld verbeeldt een dikke roman – iedere verfstreek telt ontelbare regels met woorden. Maar eerst is daar stilte, een bijna hoorbare stilte, als zacht suizen in je oren.

De mens is op een enkel  lichaamsdeel na, afwezig in Jans werk, mààr laat zich overal zien: ieder schilderij verraadt de handelingen van mensen: wat zoëven werd verricht, òf juist nagelaten. De mens is sterk aanwezig maar laat ons raden naar zijn handelingen, naar zijn verlangens, naar het ontbreken van liefde òf naar de passie die er was. De schilderijen van Jan Beutener gaan over zo veel meer dan schilderen – ze gaan over verlangen, liefde, eenzaamheid, schoonheid, rumoer en stilte. Ieder beeld is als een slotregel van een gedicht waarin alles wordt gezegd, maar niets wordt verraden. Het raadsel blijft………. de verteller laat ons in gedachten achter met zijn in kleuren vertaalde zinnen.

Jan Beutener schildert niet de werkelijkheid, maar knipt er als het ware een stukje uit, dat hij betovert tot zijn eigen werkelijkheid: alles is anders dan wat je ziet. Je ziet eerst alleen het beeld, dan volgt het verhaal. Ieder schilderij laat zich lezen: soms de in kleuren omgezette woorden van de sprookjesverteller, soms een harde romanschrijver die de goede beschouwer niet veel onthoudt. De oppervlakkige kijker mag doorlopen……… de goede beschouwer blijft staan en wordt opgenomen in de stilte van het schilderij en kijkt…….. en kijkt opnieuw.

Geen dromen maar Zijn realiteit, die Jan al schilderend vertekent tot wat wij mogen raden – raden wat het zou kunnen zijn, maar waar we niet achter komen. Dàt is zijn geheim: het kleine geraffineerde stukje Beutener van de werkelijkheid, wat hij ons meegeeft om anders te kijken naar een muur, een arm of een stoel of gewoon een aardappel, zodat iedere aardappel voor ons nooit meer een gewone aardappel zal zijn. Jan Beutener drukt ons op het beeld, betovert onze werkelijkheid met ò zo gewone plaatjes, ò zo mooi geschilderd, getild uit het leven, verheven tot verf en doek, verheven tot meer dan we voorheen zagen. Zelf zei er ooit over en ik citeer: “ Al zijn mijn voorstellingen gecomponeerd met gegevens uit de werkelijkheid, toch is alle realiteit in mijn werk schijn. Er is een nieuw beeld ontstaan” einde citaat.

De meesterschilder is dus ook meesterkijker: hij ziet en geeft een klein stukje prijs van wat hij heeft geobserveerd. Met zijn scherpe blik en intelligentie merkt hij op waar anderen aan voorbij lopen en vertaalt schijnbaar eenvoudige kleine fragmenten uit het leven naar grote beelden, zonder zich daarbij ook maar iets aan te trekken van passerende trends en stromingen in de schilderkunst. Meesterschap heeft geen mode nodig: de meester bepaalt. Daardoor ogen de schilderijen van Jan Beutener tijdloos, maar hebben ze duidelijk hun plaats in de historie van de schilderkunst.

Nooit een trucje – geen flauwekul: Jan Beutener laat gewoon - tussen aanhalingstekens - Zijn wereld zien. En dat brengt nu juist het mysterie in zijn schilderijen Waren ze maar anekdotisch of surrealistisch. Maar nee, het zijn gewone, soms bijna abstracte beelden, waaraan je zo voorbij zou kunnen lopen.

Maar als je eenmaal goed kijkt, verdwijn je in zijn verhaal, alsof je in een film stapt, waarvan je niet weet wat er aan vooraf ging en wat er gaat gebeuren.

Gedwongen worden, om op dèze manier naar een stoel te kijken of die aardappel, een schutting of een ontbijtje is een vervreemdende poetische ervaring: als je lang kijkt staat de wereld even op zijn kop, is alles even anders dan wat het lijkt.

En dan dat licht: wat is dat toch voor licht dat schijnbaar alleen bij schilders binnenvalt? Sommigen geven het terug in overvloed, maar Jan Beutener geeft het ons op geraffineerde wijze: soms overdondert hij ons er even mee, zoals op schilderijen als OchtendWindscherm of Stilstaand water, maar vaak geeft hij slechts een klein vlekje prijs, alsof wij - als voyeurs - zijn onderwerp met een zaklamp beschijnen.

Het licht speelt - zoals bij veel schilders - een grote rol in het werk van Beutener, maar bij hem is het meestal bescheiden en verrassend, soms alleen maar een hoekje licht op een verscheurde brief.

Wat deze tentoonstelling extra bijzonder maakt is de mens, de hele mens, voor de eerste maal afgebeeld op een recent werk van Jan Beutener, Hot day getiteld. Ditmaal dus niet een arm of achterhoofd, maar de mens, nagenoeg van top tot teen, al keert hij ons – het moet gezegd worden - wel de rug toe.

Het zal U duidelijk zijn. De titel van de tentoonstelling – buiten beeld – is geen toevallige, maar bewust gekozen. Het refereert aan een gevoel dat veel van Beuteners werk oproept. De afwezigheid speelt net zo’n grote rol in zijn schilderijen als hetgeen dat wèl zichtbaar en aanwezig is. Zonder anecdotisch te zijn, zet het beeldend verhaal zich voort buiten de kaders, buiten beeld.

Ik wil de Kunsthal en Jan Beutener van harte feliciteren met dit werkelijk prachtige overzicht van ruim 50 schilderijen. En wat een mooi cadeau voor een bijna 80-jarige! En U, dames en heren, wens ik veel kijkplezier mèt – hoe kan het ook anders - een scherpe blik.